پژوهش حاضر با هدف شناخت و درک بهتر معنا و مراد خداوند از دو مفهوم شادی و غم، با رویکرد تفسیری و با استفاده از منطق تقابل­ های دوگانه در ساختارگرایی، تقابل مفاهیم مرتبط با شادی و غم در قرآن را بررسی کرده است. از بررسی 29 نمونه از آیات به همراه سیاق کاربردی آن­ها در موضوع شادی و غم، چهار دسته معنا به دست آمده است: شادی با مؤلّفۀ معنایی مثبت، غم با مؤلّفۀ معنایی منفی، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت. در سطح روساخت، شادی و غم با بار معنایی مثبت و منفی یا همان معنای عرفی خود در قرآن کاربرد دارند. در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­ های هم­تراز معنایی، شادی و غم در معنای اصلی یا معنای عرف استعمال ظهور می ­یابند؛ در مقابل، در سطح زیرساخت، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت کاربرد داشته و همچنین در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­ های هم­تراز معنایی، این دو واژه در معنای خلاف عرف استعمال خود، ظهور معنایی دارند. براساس نتایج پژوهش، شادی و غم مطلق به­ عنوان دو قطب مثبت و منفی (تقابل مکمل)، تنها در سرای آخرت وجود دارند و شادی و غم دنیوی، به صورت تقابل مدرّج، به­ نوعی آمیخته با یکدیگرند؛ ازاین­ روست که می­ توان اقسام شادی و غم را در گروه­ های هم ­تراز مثبت و منفی جای داد.

غم و شادی از انفعالات و کیفیات نفسانی اند. غم نتیجه تاثر نفس است از حصول امری مکروه و شادی زاده تاثر آن از امری مطلوب. در روایات و احادیث آمده است که معصومان و مومنان حزن واندوهشان در دل و شادمانی و سرورشان در چهره است. علی علیه السلام می فرماید: اما حزنی فسرمد «کار همیشگی ام اندوه است و تیمارخواری» (نهج البلاغه، خطبه 202، ص 237). در نفحه الروح و تحفه الفتوح آمده است: «حزن حالتی است که چون بر سالک غالب شود و قایم گردد، او را غیر و اشتغال به غیر فانی گرداند و نتیجه آن ااشفاق است». (جندی، ص 138)

شادی و غم از مهم ترین و اساسی ترین حالاتی هستند که برای هر فردی در زندگی ­ اش عارض می شوند. درمیان متفکران مسلمان، ابن سینا برای تحلیل و بررسی این کیفیت نفسانی، بسیار کوشیده و این دو مقوله را درپرتو رابطه ی نفس ناطقه با بدن و نیز حالات روح بخاری بررسی کرده است. پژوهش حاضر حول سه محور اصلی بدین شرح صورت گرفته است: نخست، تبیین حقیقت شادی و غم، و این مسئله که لذت با شادی و غم با درد، رابطه ­ ای مطابق دارد و عروض یکی از حالات، مستلزم عروض حالت دیگر به انسان است؛ دوم، چگونگی عروض شادی و غم در نفس انسان که در این حوزه، بوعلی شادی و غم را از دو جهت، عارض بر انسان دانسته است: یکی تصورات نفسانی و دیگری عوارض بدنی؛ سوم، تأثیر شادی و غم بر سلامت و بیماری انسان، بدین شرح که این دو مقوله به ­ دلیل اثرگذاشتن بر روح بخاری، نقشی مهم در سلامت انسان ایفا می کنند. ازنظر ابن سینا مکررشدن شادی به بروز شادی بیشتر در انسان و تکرار غمناک ­ بودن به ناراحتی و غم بیشتر در او می انجامد. از دیگر یافته­ های این پژوهش، تقسیم­ کردن شادی و غم بر سه قسم حسی، خیالی و عقلی را می ­ توان ذکر کرد.

غم و شادی دو پدیده انسانی است که ریشه در جان و رو ان آدمی دارد و صاحبنظران با رویکردهای گوناگون تفسیرهای متفاوتی از آن ارایه کرده اند. جلال الدین محمد بلخی که یکی از بزرگترین تجربت اندیشان در حوزه تفکر اسلامی و عرفانی است، در پرتو جهان بینی اسلامی و ژرفای تاملات درونی خویش نگاه خاص به این پدیده دارد. او عالم و آدم را با تمام اجزا و حوادث خود تحت تدبیر قدرت لایزال مدبری حکیم و قدیر می بیند. از نظر او غم و شادی دو حالت کاملا درونی است، نه بیرونی لذا انسانی ممکن است در اوج تنعمات، غمگین و متقابلا فردی در شدت فقر و ناداری فرحناک باشد. او در یک شبکه تفسیری و منظر دینی دو تبیین علی و غایی از غم و شادی دارد. او جدای از اینکه غم و شادی را با توجه به متعلق آن به ممدوح و مذموم تقسیم می کند، در تبیین علی عروض غم را معلول رکود و عدم چالاکی روح و در تبیین غایی آنان را سفیران الهی و نویدبخش نتایج خاص می بیند. 

امروزه، بررسی استعاره در حوزه های مختلف زبان توجه بسیاری را به خود جلب کرده و بی تردید احساس یکی از مهمترین این حوزه هاست. در این مقاله، مفاهیم غم و شادی در گفتار روزمره در چارچوبی شناختی مورد بررسی قرار می گیرد و رایج ترین قلمروهای مبدا برای مفهوم سازی این دو احساس تعیین می شود. سپس، استعاره های احساس بر اساس مدلی که کوچش (Zoltan Kovecses) برای دسته بندی استعاره ها ارائه کرده است، تقسیم بندی می شوند تا مشخص شود غالب این استعاره ها در کدام گروه واقع می شوند. داده های این مقاله از محدوده شهر تهران گردآوری شده است. در مجموع، تحلیل بر روی 125 عبارت صورت می گیرد که از این میان 81 مورد به غم و 44 مورد به شادی مربوط است.

بدون تردید، دغدغه ی نیک بختی و رسیدن به سعادت، و در مقابل، رستن از شقاوت، از دل مشغولی های اصلی هر انسانی در طول حیاتش به شمار می رود. حقایقی چون شادی و غم را نیز باید از بیم وامیدهای مهمی دانست که در ارتباطی تنگاتنگ با سعادت و شقاوت، حیات انسانی را تحت تأثیر خود قرار می دهد. در تاریخ فلسفه، حکیمی چون صدرالمتألهین، با مبانی نظری اصیل و عمیق خود، در تبیین این مسأله کمک شایانی کرده است. او با پرده برداری از سرشت شادی و غم، اقسام غم و شادی و نیز مصداق واقعی آن ها، گام بلندی در عمق بخشی به مفهوم معنای زندگی در انسان برداشته است. پرسش اصلی تحقیق حاضر این است که با تأکید بر اندیشه های صدرالمتألهین، چه تحلیلی از دو مفهوم شادی و غم می توان به دست داد؟ نگارنده در روی آوردی توصیفی ـ تحلیلی به این نتیجه رسیده که صدرا در ضمن تقسیم شادی و غم به چهار دسته ی حسی و خیالی و وهمی و عقلی، شادیِ حاصل از لذت عقلی را کامل ترین شادی و در مقابل، غم حاصل از فقدان آن را حزن انگیزترین نوع غم در انسان می داند. 

جایگاه غم و شادی به عنوان مهمترین حالات روحی انسان در زندگی او آشکار است. شاعران عارف ایرانی در آثارشان مفصلا به غم و شادی و انواع و جلوه های آن پرداخته اند که با بررسی آن علاوه بر شناخت تفکر آنان در مورد غم و شادی انسان، می توان به ارائه راهکارهایی برای رساندن انسان به شادی های حقیقی و غیر زود گذر پرداخت. سنایی غزنوی به عنوان اولین شاعر عارف ایران، در کلیاتش به تفصیل به انواع غم و شادی پرداخته و غم های محمود (غم هایی که انسان را به شادی می رساند) و شادی های محمود (حقیقی و بادوام) را از غم های مذموم (غم هایی که در ظاهر با اهمیت هستند اما انسان را دچار شدیدترین اندوه ها می کنند) و شادی های مذموم (زودگذر و فریبنده) جدا کرده و مصادیق و موارد هریک را مفصلا بیان کرده است. در این مقاله با روش تحلیل محتوایی دیوان سنایی به بررسی انواع غم و شادی محمود و مذموم در شعر سنایی می پردازیم و اندیشه وی را درباره غم و شادی بیان می کنیم.